ρεπορτάζ και φωτογραφίες από φροντιστήριο περί ισοκρατήματος

Με μεγάλη επιτυχία, την Παρασκευή 11 Μαΐου το απόγευμα, στην αίθουσα του Ι. Ν. Αγίας Τριάδος Αγρινίου, πραγματοποιήθηκε η πέμπτη κατά σειρά συνάντηση του ‘‘Φροντιστηρίου Ψαλτικής Τέχνης’’. Ο Σύλλογος Ιεροψαλτών Ν. Αιτωλίας και Ακαρνανίας «Άνθιμος ο Αρχιδιάκονος», με έδρα την πόλη του Αγρινίου,  έχει καθιερώσει  μηνιαίες συναθροίσεις όσων αγαπούν την τέχνη του Ιερού Αναλογίου, με στόχο τον γενικότερο προβληματισμό γύρω από θέματα σχετιζόμενα με την Πατρώα μας Μουσική Παράδοση. Ήδη από τον περασμένο Δεκέμβριο που ξεκίνησε η προσπάθεια αυτή, έχει τύχει μεγάλης αποδοχής από το ιεροψαλτικό (και όχι μόνο!) δυναμικό της πόλεώς μας.  Το συνεχώς αυξανόμενο ακροατήριο και το θεματικό ενδιαφέρον του,  καθιστούν πλέον αναγκαίες τέτοιου είδους ‘‘ψαλτο-συναντήσεις’’.

Στο πέμπτο ‘‘Φροντιστήριο Ψαλτικής Τέχνης’’  ομιλητής ήταν ο λίαν αξιόλογος μουσικοδιδάσκαλος και καλλίφωνος Πρωτοψάλτης του Ι. Ν. Αγίου Γεωργίου Καμαρούλας Αγρινίου κ. Κωνσταντίνος Λανάρας. Αν και εξαίρετος καθηγητής των Οικονομικών στη Μέση Εκπαίδευση, ο κ. Λανάρας έχει καταξιωθεί και διακριθεί μέσα από τον χώρο της Βυζαντινής Μουσικής. Πρόκειται για έναν άνθρωπο που όχι μόνο καλλιέργησε το θεόσδοτο φωνητικό του τάλαντο, αλλά διαθέτει και μια πολύχρονη σπουδή στην Εκκλησιαστική μας Μουσική. Δάσκαλος του κατά μαθητικά του χρόνια υπήρξε ο αλήστου μνήμης Πρωτοψάλτης και  μουσικοδιδάσκαλος Γεράσιμος Πρεβεζιάνος, ενώ κατά τα φοιτητικά του χρόνια ο αείμνηστος Άρχοντας Πρωτοψάλτης της Αγιωτάτης Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως Λυκούργος Αγγελόπουλος, από τον οποίο και έλαβε δίπλωμα στην Βυζαντινή Μουσική. Ο κ. Λανάρας δεν  διακονεί την Εκκλησία μόνο μέσα από το ιερό αναλόγιο, αλλά και μέσα από την άριστη διδασκαλία της Βυζαντινής Μουσικής. Τυγχάνει καθηγητής της Βυζαντινής Σχολής της Ι. Μητροπόλεως Αιτωλίας και Ακαρνανίας «Δαυίδ ο Ψαλμωδός», με έδρα το Αγρίνιο και κατ’ αυτό τον τρόπο μεταλαμπαδεύει την τέχνη του Ιερού Δαμασκηνού σε νέους ανθρώπους. Επίσης  δεν είναι τυχαίο που ο κ. Λανάρας μνημονεύεται ως διορθωτής μουσικών κειμένων σε διάφορες εκδόσεις μουσικών βιβλίων. Συμμετέχει επιπλέον ως ομιλητής σε διάφορα μουσικολογικά συνέδρια, αλλά είναι και μέλος της Ελληνικής Βυζαντινής Χορωδίας (ΕΛΒΥΧ), παίρνοντας μέρος σε πολλές ευκαιρίες αυτής (εκδηλώσεις, ηχογραφήσεις κ.τ.λ.). Πρόκειται λοιπόν για έναν άριστο επαΐοντα της Εκκλησιαστικής μας Μουσικής, έναν αξιοβράβευτο μουσικοδιδάσκαλο του τόπου μας.

Το θέμα που ανέπτυξε ο κ. Λανάρας στην συνάντηση του ‘‘Φροντιστηρίου Ψαλτικής Τέχνης’’ ήταν: «Το ισοκράτημα ως στοιχείο εκκλησιαστικής μουσικής.» Η όλη διαπραγμάτευση του θέματος έγινε σε δύο μέρη, το θεωρητικό και το πρακτικό. Αφενός ο κ. Λανάρας κατέδειξε την έννοια, την σημασία καθώς και το ρόλο του ισοκρατήματος στην εκκλησιαστική μουσική και αφετέρου τα λεγόμενά του τα κατοχύρωσε μέσω παραδειγμάτων, από την θεωρία στην πράξη. Έκανε μια σύντομη ιστορική αναδρομή στο παρελθόν και επικεντρώθηκε στο πότε εμφανίζεται το ισοκράτημα και κατ’ επέκταση οι ισοκράτες. Έκανε μνεία στον «βασταχτή», όπως καταγράφεται στα χειρόγραφα. Ανέφερε χαρακτηριστικά ότι στις πηγές το ισοκράτημα ονομάζεται «βόμβος» και σημαίνει ‘‘το ρηνώδες ισοκράτημα του προσωδού’.’’

Δεν παρέλειψε να κάνει αναφορά σε όλους τους ορισμούς που δίνονται για το ισοκράτημα μέσα από τις βιβλιογραφικές πηγές και κυρίως μέσα από εκπροσώπους της τέχνης αυτής. Κατανοήθηκε πως το ισοκράτημα είναι βοηθητικό στοιχείο της ψαλμωδίας και ‘‘η βάση του ψαλλομένου ήχου’’’, σύμφωνα με τον μεγάλο θεωρητικό Χρύσανθο τον Μαδυτηνό. Το ίσον δεν είναι παρά ‘’ η αρχή, το μέσον και το τέλος όλων των συστημάτων της εκκλησιαστικής μουσικής’’. Διατυπώθηκε επίσης ότι το ίσο είναι η ψυχή του μέλους. Γι’ αυτό και πρέπει από τον ψάλλοντα, τον κύριο υπεύθυνο των ψαλλομένων, να δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στο πρόσωπο που ισοκρατεί το μέλος. Ο ψάλτης οφείλει να καταγράφει το φθόγγο που πρέπει να αποδώσει ο ισοκράτης. Δεν αρκεί να είναι μόνο ο ψάλτης καλός γνώστης της μουσικής, αλλά και ο ισοκράτης. Οι ισοκράτες πρέπει και αυτοί να διακρίνονται για την μουσική τους ενασχόληση με την ψαλτική, διαφορετικά ελλοχεύει ο κίνδυνος του σφάλματος κατά την διάρκεια απόδοσης του μέλους.

Ο λίαν καταρτισμένος ομιλητής επεσήμανε ότι μπορεί το ισοκράτημα να είναι το ‘‘κράτημα του ίσου, μια φωνητική επανάληψη, αλλά αυτό δεν πρέπει να επισκιάζει τον ψάλλοντα.’’ Συμβαίνει κάποιες φορές ο ισοκράτης με το ισοκράτημα να καλύπτει τον ψάλτη και αντί να ακούγεται ο ύμνος, να ακούγεται μια βοή. Πρόκειται για μια λανθασμένη πρακτική που φανερώνει άγνοια και έλλειψη γνώσης περί της ακριβούς σχέσης μεταξύ ‘‘μέλους και ίσου’’. Όπως και ο αείμνηστος Πρωτοψάλτης Γεώργιος Τσατσαρώνης τόνιζε: «το ίσο είναι τέχνη, πείρα, γνώση και ακοή». Σκοπός του μέλους και του ισοκρατήματος είναι το να διεγείρει την προσευχητική διάθεση του πιστού και όχι να ακούγεται κάτι το αηδές. Είναι πολύ χαρακτηριστικό πως όταν ήρθε στην Αθήνα ο μακαριστός Πρωτοψάλτης Αντώνιος Σύρκας, όπως και ο ίδιος έλεγε, βρήκε μια χαοτική κατάσταση. Επικρατούσε το σύστημα του Ψάχου. Αυτός όμως μαθητεύοντας κοντά στον μεγάλο Νηλέα Καμαράδο, ακολουθούσε ισοκρατήματα κατά τετράχορδο. Εισήγαγε λοιπόν το σύστημα των δασκάλων του από την Πόλη.

Αναμφισβήτητα, όπως και ειπώθηκε, σημαίνοντα ρόλο παίζει ο ψάλλων. Αυτός είναι που θα κατευθύνει τον ισοκράτη στην αρμονική συνήχηση, ώστε να επιτευχθεί μια μελωδική γραμμή. Γι’ αυτό χρειάζεται προετοιμασία προτού ένα μουσικό κομμάτι αποδοθεί. Στην περίπτωση μιας χορωδίας π.χ. απαιτούνται πρόβες και διαρκή εξάσκηση των μουσικών κειμένων επί των ίδιων τόνων και χρόνων για να κατορθωθεί ένα καλό μελωδικό αποτέλεσμα. Το αξιοπρόσεκτο ήταν ότι ο κ. Λανάρας όλο αυτόν τον θεωρητικό προβληματισμό γύρω από το ισοκράτημα, τον «έδεσε» με την πρακτική εξάσκηση μέσα από συγκεκριμένα και γνωστά σε όλους μουσικά κείμενα.

Πράγματι το ισοκράτημα είναι ένα μελωδικό διακοσμητικό πλαίσιο, εντός του οποίου κινείται το κύριο μέλος. Η συμβολή αυτού στην ιερά ψαλμωδία είναι αρκετά σημαντική διότι υπογραμμίζει την βάση του μέλους, ενισχύει την ποιότητα του ήχου και σχηματίζει μια ευχάριστη συνήχηση. Στο «χέρι» τόσο του ιεροψάλτη, όσο και του ισοκράτη είναι το εάν θα επιτευχθεί μελωδία.

 

κείμενο: Ιωάννης Γκιάφης