πρακτική εξάσκηση περί ισοκρατήματος

ΕΚΤΟ ΚΑΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΤΡΕΧΟΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟ ΕΤΟΣ 2017-2018

‘‘ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΨΑΛΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ’’

Μέσα σε ένα ζεστό και οικογενειακό κλίμα, την Δευτέρα 18 Ιουνίου 2018, πραγματοποιήθηκε η έκτη κατά σειρά συνάντηση του ‘‘Φροντιστηρίου Ψαλτικής Τέχνης’’ του Συλλόγου Ιεροψαλτών Ν. Αιτωλίας και Ακαρνανίας «Άνθιμος ο Αρχιδιάκονος», με έδρα την πόλη του Αγρινίου. Η  τελευταία σύναξη για την τρέχουσα εκκλησιαστική περίοδο 2017-2018 έλαβε χώρα στην αίθουσα του Ι. Ν. Αγίας Τριάδος Αγρινίου. Η ιεροψαλτική αυτή σύναξη είναι μια από τις πολλές δραστηριότητες του συλλόγου Ιεροψαλτών που στόχο έχει την προάσπιση του ψαλτικού λειτουργήματος και την προβολή της πλούσιας εκκλησιαστικής μουσικής παράδοσης. Τον κύκλο αυτών των εποικοδομητικών συναντήσεων έκλεισε ο κ. Κων/νος Λανάρας, Πρωτοψάλτης του Ι. Ν. Αγίου Γεωργίου Καμαρούλας και καθηγητής Βυζαντινής Μουσικής. Ο κ. Λανάρας σε συνέχεια της προηγούμενης ενδιαφέρουσας και αρκετά ωφέλιμης εισήγησής του ‘‘περί του ισοκρατήματος  ως στοιχείο της εκκλησιαστικής μουσικής’’, προέβη  αυτή τη φορά στην πρακτική εξάσκηση αυτού. Ύστερα από αίτημα πολλών συναδέλφων είχε την ευγενή καλοσύνη και την καλή διάθεση, να έρθει και να τεκμηριώσει με άριστο τρόπο μέσα από παραδείγματα τα όσα αξιόλογα ανέπτυξε στην προτελευταία σύναξη.

Στην αρχή της ομιλίας του έκανε μια σύντομη αναφορά στην έννοια και στη σημασία του ισοκρατήματος. Τόνισε ότι ‘‘το ισοκράτημα είναι μια συνήχηση σε μια τονική βάση του ήχου’’. Είναι μια μελωδική γραμμή χωρίς μελωδία και ότι, σύμφωνα με τον μεγάλο θεωρητικό Χρύσανθο επίσκοπο Προύσης, ‘‘κρατείται στο τετράχορδο που ψάλλει ο ιεροψάλτης’’. Δεν παρέλειψε μεταξύ των άλλων να αναφέρει πως το ισοκράτημα απαιτεί πολύ καλή γνώση της μουσικής διότι ο ισοκράτης οφείλει να διαβλέπει την εξέλιξη της μελωδικής γραμμής και να καταφέρνει κάθε φορά την συνύπαρξή του με τον ψάλτη. Γενικότερα το ισοκράτημα έγκειται στην αισθητική του κάθε διακόνου του ιερού αναλογίου, χωρίς να παραβλέπεται η δυνατή συμπόρευση εντός της μελωδικής γραμμής ιεροψάλτη και ισοκράτη.

Το ισοκράτημα πρέπει να είναι ένας ‘‘βόμβος’’ και να κρατείται κυρίως η βάση του ήχου (όπως π.χ. στον πλάγιο του Β’ ο ΠΑ, στον πλάγιο του Δ’ ο ΝΗ κ.τ.λ.). Μάλιστα ο αξιόλογος και λίαν καταρτισμένος ομιλητής επεσήμανε ότι υπάρχει διαφορά ως προς ‘‘το ίσο’’ μεταξύ των διατονικών και των χρωματικών ήχων. Στους μεν διατονικούς ήχους υπάρχει το πλεονέκτημα της ύπαρξης βάσης ήχου σε όλο το κείμενο, σε αντίθεση με τους χρωματικούς ήχους. Βέβαια και στους διατονικούς δεν είναι πάντοτε εύκολη η υπόθεση της διάκρισης του ‘‘ίσου’’ διότι μπορεί να υπάρχουν μουσικές γραμμές που να είναι δυσδιάκριτο το ισοκράτημα. Γι’ αυτό απαιτείται όχι μόνο εξονυχιστική μελέτη του μέλους, αλλά και συνεχής κόπος για την σωστή εύρεση του ‘‘ίσου’’ ώστε να επιτυγχάνεται ένα άρτιο αρμονικό και συνάμα αισθητικό αποτέλεσμα εντός της εκκλησιαστικής λατρείας.

Κατόπιν της θεωρητικής προσέγγισης του θέματος ο κ. Λαναράς προχώρησε σε μια σειρά από παραδείγματα με βάση τα οποία τεκμηριώθηκαν τα όσα προαναφέρθηκαν. Επί το πρακτέο ειδώθηκε μέσα από μουσικά κείμενα η σωστή εύρεση του ‘‘ίσου’’ σε συνδυασμό με την απαραίτητη μουσική κατάρτιση από μέρους του ισοκρατούντος. Συγκεκριμένα ως παραδείγματα χρησιμοποιήθηκαν: 1^ο) απόσπασμα από την ενάτη ωδή του κανόνος της εορτής της Πεντηκοστής («Μὴ τῆς φθορᾶς διαπείρα κυοφορήσασα καὶ παντεχνήμονι Λόγῳ») σε ήχο βαρύ, 2^ο) ο πρώτος στίχος από το κάθισμα του Ψαλτηρίου «Μακάριος ἀνὴρ» σε ήχο πλ. Δ’ και σε μέλος Πέτρου του Λαμπαδαρίου, συντμηθείς υπό Μανουήλ Πρωτοψάλτου, 3^ο) το πρώτο στιχηρό των αίνων της Κυριακής του Β’ ήχου «Πᾶσα πνοὴ καὶ πᾶσα κτίσις» σε μέλος Ιωάννου Πρωτοψάλτου, 4^ο) ο πρώτος στίχος του 148^ου ψαλμού «Πᾶσα πνοὴ αἰνεσάτω τὸν Κύριον» σε ήχο πλ. Β’ και σε αργοσύντομο μέλος Ιωάννου Πρωτοψάλτου, 5^ο) το δέκατο εωθινό «Μετὰ τὴν εἰς Ἅδου κάθοδον» σε ήχο πλ. Β’ και σε μέλος Ιωάννου Πρωτοψάλτου και 6^ο) απόσπασμα από το οκτώηχο «Θεοτόκε Παρθένε» του Πέτρου Γλυκέος του Μπερεκέτου και ειδικότερα μέρος από τον πρώτο στίχο σε ήχο Α’.

Όλα αυτά τα κατατοπιστικά παραδείγματα βοήθησαν στην καλύτερη κατανόηση του μεγάλου θέματος του ισοκρατήματος. Αναμφισβήτητα το εκκλησιαστικός μέλος εμπλουτίζεται και «ομορφαίνει» με την βοήθεια του ‘‘ίσου’’, αρκεί αυτό να γίνεται μέσα στα πλαίσια που θέτει η εκκλησιαστική μουσική. Οι υπερβολές ποτέ δεν οδηγούν στο επιθυμητό αποτέλεσμα, απεναντίας διολισθαίνουν την πορεία του μέλους. Η ορθή εφαρμογή του ‘‘ίσου’’ στη μελωδία επιτυγχάνεται με κανόνες που πηγάζουν από τη γνώση της θεωρίας, του ήθους και της μουσικής παράδοσης του ήχου. Επομένως η επίτευξη του επιτυχημένου «ίσου» κατορθώνεται σε συνάρτηση με την άριστη μουσική εντρύφηση.    

Ιωάννης  Γκιάφης