Πέμπτη 30 Μαρτίου 2017

ακάθιστος ύμνος (με επιμέλεια Παν. Φιλίππου)

Ο πρωτοψάλτης και μουσικοδιδάσκαλος Παναγιώτης Φιλίππου από το Κιάτο Κορινθίας είχε την ευγένεια να αποστείλει στον σύλλογό μας (με αφιέρωση μάλιστα) ένα αντίτυπο του τελευταίου πονήματος του. Πρόκειται για τον ακάθιστο ύμνο "κατά την προφορικήν παράδοσιν της Μητρός Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας".
Ουσιαστικά ο συγγραφέας καταγράφει τις ερμηνείες των τριών κορυφαίων αρχόντων πρωτοψαλτών του εικοστού αιώνα, Ιάκωβο Ναυπλιώτη - Κωνσταντίνο Πρίγγο - Θρασύβουλο Στανίτσα. Απομαγνητοφωνεί ό,τι έψαλαν μέσα στον πατριαρχικό ναό. Έτσι μάς δίνει ένα εξαιρετικό μουσικό έργο, δακτυλογραφημένο σε ηλεκτρονικό υπολογιστή, το οποίο χαρακτηρίζεται από λιτότητα και πιστότητα στην παράδοση, όπως αυτή διασώζεται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Επίσης, παραθέτει και πλήρη την ακολουθία του μικρού αποδείπνου, στοιχείο λίαν εξυπηρετικό για όλους τους ιεροψάλτες.
Συγχαίρουμε εκ μέσης καρδίας τον εκλεκτό φίλο Παναγιώτη Φιλίππου για την εξαιρετική αυτή εργασία του και τον ευχαριστούμε που είχε την καλή διάθεση να προσφέρει ένα αντίτυπο για τη βιβλιοθήκη του συλλόγου μας. Είμαστε ευγνώμονες! Ευχόμαστε ταπεινά ο Άγιος Θεός να του χαρίζει δύναμη και αντοχές ώστε να παρουσιάσει κι άλλα τέτοια μουσικά βιβλία.

Τρίτη 28 Μαρτίου 2017

γιατί κάποιος είναι παράτονος (φάλτσος);

Ο εγκέφαλός μας συλλαμβάνει τα ηχητικά σήμετα που εκπέμπουν άνθρωποι και φυσικό περιβάλλον, τα αποτυπώνει και τα κωδικοποιεί. Π.χ. μπορούμε να καταλάβουμε τη φωνή ενός γνωστού μας προσώπου που μας μιλά στο τηλέφωνο ή τον ήχο ενός μουσικού οργάνου. Όμως για να συμβεί αυτό θα πρέπει πρώτα να καταγραφεί στον εγκέφαλό μας η αντίστοιχη πληροφορία.
Το παράδειγμα αυτό είναι χαρακτηριστικό, γιατί σήμερα πολλοί πιστεύουν ότι δεν υπάρχουν φωνές που δεν πατούν σωστά στον τόνο τους (παράτονοι ή φάλτσοι) από τη φύση τους, αλλά εν δυνάμει. Με άλλα λόγια, στον εγκέφαλο των ατόμων αυτών δεν καταγράφηκε ποτέ σωστά η αλληλουχία του τόνου και των διαστημάτων για εξωτερικούς κυρίως λόγους.
Τέτοιες περιπτώσεις αφορούν άτομα που δεν σιγομουρμούρισαν ποτέ ένα σκοπό κάπου. Έμειναν έτσι μόνο με τον ήχο της ομιλίας τους, τοποθετημένης ασυναίσθητα για ευκολία και άνεση στο στηθικό αντηχείο (τραχεία και βρόγχοι), επειδή η συχνότητα της ομλίας [ένα διάστημα πέμπτης] συμπίπτει ή πλησιάζει με την ιδιοσυχνότητα του στηθικού αντηχείου.
Αυτή η συνήθεια εξηγεί και το φαινόμενο που παρατηρείται σε μια κατηγορία παράτονων, τους "ράθυμους φάλτσους", αυτούς δηλαδή που συμπιέζουν οποιοδήποτε τραγούδι σε τρεις ή πέντε νότες μιας κλίμακας που βρίσκεται μέσα στην πιο άνετη περιοχή της ομιλίας τους.
Οι περισσότερες περιπτώσεις παράτονων διορθώνοντας με υπομονή και μέθοδο από τον δάσκαλο της φωνητικής, ο οποίος θα εμπνεύσει στο σπουδαστή την εμπιστοσύνη στην προσπάθειά του να βρει τη φωνή του. Δυστυχώς οι προκατασκευασμένες ηχογραφημένες εύκολες μουσικές ακροάσεις στερούν στο νέο τη λαχτάρα και το ενδιαφέρον ο ίδιος να συμμετάσχει κάπου σε μια παρέα και να τραγουδήσει, πιστεύοντας ότι αυτό δεν τον αφορά ή ότι δεν θα τα καταφέρει.

Παρασκευή 24 Μαρτίου 2017

ο θησαυρός του Τριωδίου

Οἱ ὕμνοι τοῦ Τριωδίου δὲν γράφτηκαν ἀπὸ ἕναν ποιητὴ καὶ σὲ συγκεκριμένη ἐποχή. Ἀπὸ τὸν 5ο ὥς τὸν 15ο αἰώνα πολλοὶ συνέθεσαν ὕμνους ποὺ περιέχονται στὸ Τριώδιο. Οἱ πιὸ γνωστοὶ εἶναι: ὁ ἅγιος Ἀνδρέας Κρήτης, ὁ συγγραφέας τοῦ Μεγάλου Κανόνος, ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, ὁ ἅγιος Κοσμᾶς, Ἐπίσκοπος Μαϊουμᾶ, καὶ οἱ Στουδίτες μοναχοὶ Θεόδωρος καὶ Ἰωσήφ. Τὸ ἐκπληκτικὸ εἶναι ὅτι παρὰ τὴν ποικιλία τῶν ἐποχῶν, τῶν ποιητῶν καί τῶν ἐπὶ μέρους θεμάτων του, τὸ Τριώδιο παρουσιάζει ἐντυπωσιακὴ ἁρμονία καὶ συνέχεται ἀπὸ μία κεντρικὴ ἔννοια, τὴ μετάνοια, ὡς προετοιμασία γιὰ τὴ συμμετοχὴ στὸ Πάθος καὶ τὴν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ.

Ἀξιοθαύμαστη εἶναι καὶ ἡ ποιητικὴ ἔκφραση τῶν ὕμνων του. Στὸ Τριώδιο συναντᾶ κανείς:
– Ζωηρὲς περιγραφές, ὅπως ὁ θρῆνος τοῦ Ἀδὰμ ὅταν ἐξορίστηκε ἀπὸ τὸν Παράδεισο: «Ἐκάθισεν Ἀδάμ, ἀπέναντι τοῦ Παραδείσου, καὶ τὴν ἰδίαν γύμνωσιν θρηνῶν ὠδύρετο» (Δοξαστικὸ Ἑσπερινοῦ Κυριακῆς τῆς Τυρινῆς),
– ὡραῖες παρομοιώσεις, ὅπως αὐτὴν ποὺ ψάλλεται στὴν ἀρχὴ τῆς Σαρακο­στῆς: «Τὸ στάδιον τῶν ἀρετῶν ἠνέῳ­κται, οἱ βουλόμενοι ἀθλῆσαι εἰσέλθετε»,
– ἐπιτυχεῖς ἐπαναλήψεις ποὺ παρακινοῦν ἔντονα τὴν ψυχὴ σὲ μετάνοια, ὅπως τὸ γνωστὸ Κοντάκιο τοῦ Μ. Κανόνος: «Ψυχή μου ψυχή μου, ἀνάστα τί καθεύδεις; τὸ τέλος ἐγγίζει…»,
– θαυμάσιες ἐναλλαγὲς ἤχων καὶ εἱρ­μῶν ἀνάλογα μὲ τὴν ἡμέρα. Οἱ ὕμνοι του εἶναι ἄλλοτε κατανυκτικοί (π.χ. «Κύριε τῶν δυνάμεων, μεθ’ ἡμῶν γενοῦ…», «Μὴ ἀποστρέψῃς τὸ πρόσωπόν σου…») κι ἄλλοτε πανηγυρικοί, ὅπως π.χ. τὴν Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας: «Σκιρτήσατε, κροτήσατε, μετ᾿ εὐφροσύνης ᾄσατε…».
.         Ἐντυπωσιακὴ εἶναι καὶ ἡ ἐπιλογὴ τῆς μουσικῆς ἐπενδύσεως τῶν τροπαρίων, ὥστε νὰ προετοιμάζουν ἀνάλογα τὸν πιστό, ὅπως π.χ. συμβαίνει στὸν Κανόνα τῆς Σταυροπροσκυνήσεως, ποὺ ψάλλεται στὸ ἴδιο μέλος μὲ τὸν Ἀναστάσιμο Κανόνα («Ἀναστάσεως ἡμέρα»: «Πανηγύρεως ἡμέρα, τῇ Ἐγέρσει Χριστοῦ, θάνατος φροῦδος ὤφθη, ζωῆς ἀνέτειλεν αὐγή· ὁ Ἀδὰμ ἐξαναστάς, χορεύει χαρᾷ…»). Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ ὁ πιστὸς ποὺ βρίσκεται στὸ μέσο τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, συνεχίζει τὸν ἀγώνα μὲ ἔντονη τὴν προσδοκία καὶ τὴν ἐλπίδα τῆς Ἀναστάσεως.
.         Στὸ Τριώδιο περιλαμβάνονται ἐπίσης καὶ τὰ πλέον γνωστὰ ἀριστουργήματα, ὅπως ὁ Ἀκάθιστος Ὕμνος καὶ ἡ ὑμνολογία τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ ἀπαράμιλλη ποιητικὴ δημιουργία καὶ κορυφαία ἔκφραση τοῦ Πάθους τοῦ Κυρίου.
.         Βέβαια, οἱ ὕμνοι τοῦ Τριωδίου δὲν εἶναι ἁπλῶς ὡραῖα ποιήματα, ἀλλὰ βιωματικὰ ἔργα ποὺ μεταγγίζουν τὴν ἁγιοπνευματικὴ Χάρι καὶ τὸν ἱερὸ ἐνθουσιασμὸ τῶν ἱερῶν Ὑμνογράφων, καὶ γι’ αὐτὸ μιλοῦν στὶς καρδιὲς τῶν πιστῶν. Ἄλλωστε τὸ κυριότερο δὲν εἶναι τὰ ποιητικὰ σχήματα ἀλλὰ τὸ περιεχόμενο τῶν ὕμνων, τὸ ὁποῖο προσφέρει ὑψηλὴ διδασκαλία τῶν δογμάτων καὶ τοῦ ἤθους τῆς Ἐκκλησίας. Μελετώντας τοὺς ὕμνους τοῦ Τριωδίου μᾶς δίνεται ἡ εὐκαιρία νὰ ἐμβαθύνουμε στὸ μυστήριο τῆς θείας Οἰκονομίας μέσα ἀπὸ ὅλα τὰ στάδια τῆς ἀνθρώπινης ἱστορίας: τὴν παραδεισιακὴ ζωή, τὴν πτώση τοῦ ἀνθρώπου καὶ τὴν ἐν Χριστῷ ἀπολύτρωση. Ἔτσι τὸ Τριώδιο μᾶς μεταδίδει τὴν ὀρθὴ φιλοσοφία τῆς ζωῆς, μᾶς παρακινεῖ στὸν πνευματικὸ ἀγώνα, προβάλλει πρότυπα μετανοίας καὶ ἀρετῆς καὶ μᾶς προετοιμάζει στὴν πορεία πρὸς τὸ Πάσχα.

 

 (ἀποσπασματα ἀπό τό ὁμώνυμο ἄρθρο τοῦ περιοδικοῦ "Ο ΣΩΤΗΡ", τεῦχος 2150 τῆς 1ης Μαρτίου 2017)

Δευτέρα 20 Μαρτίου 2017

ο Μιχ. Οικονόμου περί του Σπ. Υφαντή



Σπύρος Υφαντής
Άρχων υμνωδός Μ.τ.Χ.Ε., (1937 – 2017 Φεβρ. κδ΄)

«Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου
στις αμμουδιές τ’ Ομήρου».

Με το λιτό και πονετικό αυτό δίστιχο ο Νομπελίστας ποιητής του «ξιον στίν», ο δικός μας Οδυσσέας Ελύτης, εξέφρασε όλο το πάθος, τον έρωτα και την αγάπη του για την αθάνατη Ελληνική γλώσσα.
Έτσι αυθόρμητα έρχεται στο νου μου κι ο φίλος απ’ τα παλιά, ο Σπύρος Υφαντής, που με το ίδιο ασίγαστο πάθος και έρωτα αφιέρωσε και ανάλωσε όλη την ύπαρξή του στη βυζαντινή μουσική και την ψαλτική τέχνη.
Βαθύς γνώστης της ψαλτικής και ακάματος εργάτης, απήλθε στις 24 Φεβρουαρίου 2017 από τα παρόντα, τα φθαρτά και τα ρέοντα προς τα αιώνια και τ’ άφθαρτα ένθα « τν ορταζόντων χος» των σεσωσμένων.
Ασίγητος τέττιξ, μέχρι την τελευταία στιγμή, δίδασκε και κατάρτιζε φερέλπιδες μελλοντικούς διακόνους του ιερού Αναλογίου.
Η προσφορά του, απ’ όπου πέρασε, πλούσια και δημιουργική. Σ’ όποιο στασίδι ανέβαινε, αμέσως δημιουργούσε κύκλο μαθητών και θαυμαστών. Κατάρτιζε χορωδίες, δημιουργούσε σχολεία και διάφορα άλλα μουσικά σύνολα, βυζαντινής και παραδοσιακής μουσικής. Μέλισσα εργατική και δένδρον ευσκιόφυλλον της Ψαλτικής.
Η πόλις του Αγρινίου και ο Ιεροψαλτικός της κόσμος τού οφείλει πολλά. Χάρη σ’ αυτόν στη δεκαετία του 1970 ανασυγκροτήθηκε ο «Σύλλογος Ιεροψαλτών Νομού Αιτωλοακαρνανίας ΑΝΘΙΜΟΣ Ο ΑΡΧΙΔΙΑΚΟΝΟΣ» και παράλληλα άρχισε και η λειτουργία της σημερινής Σχολής υπό την ευθύνη, στην αρχή, του Συλλόγου Ιεροψαλτών και στη συνέχεια, ως αναγνωρισμένη Σχολή του Κράτους, υπό την αιγίδα της Ιεράς Μητροπόλεως.
Τον Σπύρο Υφαντή τον γνώρισα στην αρχή της δεκαετίας του 1970, όταν πρωτοδιορίστηκα στο Αγρίνιο ως καθηγητής στη Μέση Εκπαίδευση. Αυτός είχε λίγο προηγηθεί. Σχεδόν αμέσως, από την αρχή, συνδεθήκαμε με στενή φιλία με βάση το ένστικτο και το ομότεχνο της Ψαλτικής. Ατέλειωτες ώρες συζητούσαμε για την Ψαλτική και τους ονομαστούς Ψάλτες. Από την πρώτη στιγμή με εντυπωσίασε η γλυκειά και εύστροφη φωνή του, αλλά παράλληλα η βαθειά γνώση που είχε στη βυζαντινή μουσική και προπάντων η ακάματη εργατικότητά του.
Θυμάμαι, όταν κάποια φορά χρειάστηκα ένα μάθημα να εναρμονιστεί με διπλή συνηχητική γραμμή, κατά το πρότυπο της Λειτουργίας του Κων. Ψάχου, τού το έδωσα το βράδυ και το πρωί το είχε έτοιμο.
Νύχτα και μέρα αντέγραφε τότε δύσκολα και σπάνια μαθήματα από παλαιά βιβλία, όπως και μαθήματα φημισμένων Ιεροψαλτών και τα μελετούσε. Από φιλία και εκτίμηση έδινε και σε μένα ένα αντίγραφο, το οποίο παρήγαγε βάζοντας καρμπόν σ’ αυτά που αντέγραφε, γιατί τότε δεν είχαν ακόμη ευρέως κυκλοφορήσει τα φωτοτυπικά μηχανήματα.
Το 1975 συμψάλαμε όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα στην Αγία Τριάδα Παναιτωλίου και συνεχίσαμε μαζί μέχρι την Πεντηκοστή.
Στον σπουδαίο αυτό και χαρισματικό – ταλαντούχο ιεροψάλτη δεν δόθηκε ποτέ η δυνατότητα ν’ αναλάβει αναλόγιο μέσα στο Αγρίνιο, καίτοι πολύ το επιθυμούσε. Όταν κάποια φορά δοκιμάστηκε για αριστερός ιεροψάλτης στον Άγιο Γεώργιο, η πρόσληψή του εστάθη αδύνατη, προφανώς με ευτελείς και απίθανες … δικαιολογίες.
Όμως, όπως λέει ο σοφός λαός «κάθε εμπόδιο για καλό». Στη συνέχεια άλλοι ωφελήθηκαν και πλούτισαν από την αξιοποίηση του σπουδαίου αυτού εργάτη της Εκκλησιαστικής μουσικής και ιδίως το Αίγιο, τα Ιωάννινα και η Άρτα, όπου για πολλά χρόνια έψαλλε ως πρωτοψάλτης στους Μητροπολιτικούς Ναούς των πόλεων αυτών.
Τώρα (νν), αφού αξιοποίησε θεαρέστως το δοθέν τάλαντον και εξεμέτρησε το ζην, αναπαύεται στη Βασιλεία του Θεού. Εύχομαι ν’ αξιωθεί της μακαρίας εκείνης φωνής «ε δολε γαθέ καί πιστέ…».
Το πλήθος των απανταχού μαθητών του, οι φίλοι του και οι ευφρανθέντες με τη γλυκειά ψαλμωδία του κατά μίμησιν του μουσικού του Μέντορα, Θρασυβούλου Στανίτσα, θα τον θυμούνται με αγάπη κι ευγνωμοσύνη.
Αιωνία σου η μνήμη, φίλε αγαπητέ και συνασκητή στην αγία Ψαλτική.

Μιχαήλ Οικονόμου
Έγραφα στο Αγρίνιο, 16-3-2017,
ορτή σίου Χριστοδούλου το ν Πάτμ.

Παρασκευή 17 Μαρτίου 2017

περί του ασματικού της δοξολογίας "άγια"

"Εἶτα γίνεται ἡ ἔξοδος τοῦ Τιμίου Σταυροῦ ἐκ τῆς Βορείου Πύλης τοῦ Ἱεροῦ Βήματος, προπορευομένων λαμπαδούχων καί ἑξαπτερύγων, ἑπομένων δέ τῶν χορῶν, οἵτινες ψάλλουσι τό Ἀσματικόν... Σημειωτέον ὅτι κακῶς ποιοῦσί τινες τῶν ψαλτῶν ψάλλοντες τό Ἀσματικόν ἄνευ βιβλίου καί ἀσυνάρτητα συνεπῶς φθεγγόμενοι, ὅλως δέ ἄσχετα πρός μελῳδίαν, ἐμβατηρίῳ ἁρμόζουσαν, οἵαν ὁ Διδάσκαλος Γεώργιος ὁ Κρής συνέθεσεν".

Ἐμμ Φαρλέκα, Τριώδιον, Ἀθήνα 1931, σελ. 223.

Τρίτη 14 Μαρτίου 2017

"προσηνές της ακοής"

Ο Μέγας Βασίλειος κάνει λόγο για το "λείον και προσηνές της ακοής", προσδιορίζοντας έτσι το πώς πρέπει να ακούγεται η ψαλμωδία στα αυτιά των πιστών. Γλυκιά είναι η φωνή, όταν είναι λεία, δεν είναι δηλαδή τραχιά και βραχνή, και προσηνής, δηλαδή μαλακή, πραεία, ελκυστική και άρα δεν κουράζει την ακοή. Η καλλιφωνία σχετίζεται, επίσης, με την ευταξία, την ευστροφία και την ευλυγισία (λιγυρότητα) της φωνής και άρα τη δυνατότητα του ψάλλοντος να εκτελεί με απόλυτο τρόπο τα διαστήματα.
Υπό την έννοια αυτή, καλλίφωνος είναι ο ψάλτης που αποδίδει επακριβώς τη μελωδία, ψάλλει με ευκρίνεια και δίχως επιτήδευση, η φωνή του δηλαδή βγαίνει φυσική, δεν "πνίγει" το λόγο, αλλά αφήνει να διαφανούν πίσω από τις νότες τα νοήματα ή κάνει τις νότες να μιλήσουν.
από το βιβλίο "εμμελής μυσταγωγία" του Γ. Τσερεβελάκη

Σάββατο 11 Μαρτίου 2017

ραδιοφωνικό αφιέρωμα στον Λουκά Σκιαδά

  • Παρουσιάζομε σε όλους τους φιλόμουσους αναγνώστες την ραδιοφωνική εκπομπή του συλλόγου μας, η οποία μεταδόθηκε στις 25 Φεβρουαρίου 2017. Ο καλός ιεροψάλτης Γιάννης Κωνσταντόπουλος μοιράζεται μαζί μας τις αναμνήσεις του από τον σπουδαίο δάσκαλο της εκκλησιαστικής μουσικής Λουκά Σκιαδά. Η επιμέλεια του βίντεο ανήκει στον Ανδρέα Φούκα, τον οποίο ευχαριστούμε θερμώς για τον κόπο του.
  • Υπενθυμίζομε ότι αύριο-Κυριακή 12 Μαρτίου 2017 στον (νέο) ιερό ναό του Αγίου Χριστοφόρου Αγρινίου θα τελεσθεί το τεσσαρακονθήμερο μνημόσυνο.

 

Τετάρτη 8 Μαρτίου 2017

συνέντευξη Θρασυβούλου Στανίτσα

  • Πριν λίγο καιρό αναρτήθηκε στο διαδίκτυο από τον Αθανάσιο Παϊβανά βίντεο με συνέντευξη που έδωσε ο αείμνηστος άρχων πρωτοψάλτης της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας Θρασύβουλος Στανίτσας στον τηλεοπτικό σταθμό ΡΙΚ κατά την επίσκεψή του στην Κύπρο τον Αύγουστο του 1986.
  • Αναδημοσιεύουμε κι εμείς την εν λόγῳ ταινία.  Νομίζουμε ότι αξίζει να την παρακολουθήσουμε όλοι οι ιεροψάλτες (και όχι μόνο). 


Δευτέρα 6 Μαρτίου 2017

Μέγας Βασίλειος περί τρίτου ήχου

Ο Μέγας Βασίλειος είχεν ιδιαιτέραν συμπάθειαν προς τον τρίτον ήχον, γνωστόν κατά την εποχήν του με την ελληνικήν ονομασίαν Φρύγιος. Δικαιολογών την προς τον τρίτον ήχον προτίμησίν του, ο Μέγας Πατήρ γράφει: "καί Ἀλεξάνδρῳ (τῷ Μέγᾳ) ποτέ τόν φρύγιον ἐπαυλήσαντα εξαναστήναι αὐτόν ἐπί τά ὅπλα, λέγεται, μεταξύ δειπνούντα καί ἐπαγαγεῖν πάλιν πρός τούς συμπότας, τήν ἁρμονίαν χαλάσαντα". Εφρόνει δηλαδή ότι ο τρίτος ήχος αποδιώκει την μαλθακότητα, νευροί την ψυχήν, ενισχύει την ανδρείαν και διεγείρει προς τολμηρούς αγώνας.

(από το βιβλίο "θεία λειτουργία" του Ιωάννου Μπελέκου)